?redni samochód ga?niczy wodno-pianowy

Samochody ga?nicze Jelcz 003 produkowane w JZS na pocz?tku lat siedemdziesi?tych nie spe?nia?y ju? w pe?ni oczekiwa? jednostek stra?y. Pojazdy zabudowywano na przestarza?ych podwoziach, wywodz?cych si? w prostej linii jeszcze z lat pi??dziesi?tych. Ograniczona no?no?? podwozi, a tak?e brak nap?du na dwie osie w znacznym stopniu ogranicza?y mo?liwo?ci taktyczne tych pojazdów. Najwi?kszym mankamentem by? jednak brak autopompy o wydajno?ci rz?du 1600 l/min.

Na fali szeroko zakrojonych przedsi?wzi?? pocz?tku lat siedemdziesi?tych, maj?cych na celu popraw? usprz?towienia polskiej stra?y (do którego asumptem by?a w du?ej mierze czechowicka tragedia w rafinerii), za jeden z g?ównych priorytetów uznano opracowanie i wdro?enie do produkcji nowego typu ?redniego samochodu ga?niczego – jako podstawowej jednostki operacyjnej krajowych jednostek stra?y. W 1972 roku zbudowano pierwszy prototyp nowego pojazdu GBA 2,5/16, który oznaczono symbolem 005 i który konstrukcyjnie oparto na równie? jeszcze wtedy prototypowym podwoziu Star 244L. Produkcja seryjna samochodu Jelcz 005 ruszy?a ostatecznie w 1975 roku, co by?o zdeterminowane po?lizgiem starachowickiej FSC z wdro?eniem do wytwarzania podwozi bazowych. Po raz pierwszy w historii PRL rodzima stra? po?arna otrzyma?a uterenowione ?rednie samochody ga?nicze wyposa?one w autopomp? o wydajno?ci 1600 l/min.

Podwozie

Pojazd oparto konstrukcyjnie na podwoziu Star 244L b?d?cego nowo?ci? w ofercie Fabryki Samochodów Ci??arowych w Starachowicach po?owy lat siedemdziesi?tych. Warto nadmieni?, ?e wersja 244L o zwi?kszonym w stosunku do ca?ej rodziny uterenowionych ci??arówek rozstawie osi, wytwarzana by?a wy??cznie z przeznaczeniem pod zabudowy Jelcz 005.

Konstrukcja podwozia opiera?a si? na ramie sk?adaj?cej si? z pod?u?nic o przekroju ceowym i poprzeczek, do której przytwierdzono zderzaki, zaczep do holowania typu ucho-sworze? (z przodu) i obrotowy hak poci?gowy (z ty?u). Pod ram? z tylu umieszczono mocowanie na kolo zapasowe. Zawieszenie sk?ada?o si? z piórowych, pó?eliptycznych, pod?u?nych resorów z amortyzatorami typu Armstrong. Ponadto do zawieszenia tylnego mostu zastosowano dodatkowo stabilizator jako dr??ek skr?tny.

?ród?em nap?du pojazdu by? wysokopr??ny silnik typu S359, o mocy 150 KM i pojemno?ci skokowej 6840 cm3. Przeniesienie nap?du na dwa mosty odbywa?o si? za po?rednictwem 6-biegowej (5+R), mechanicznej skrzyni biegów S5-45 produkowanej na licencji firmy ZF, wspó?pracuj?cej z dwustopniow? skrzyni? rozdzielcz?. W??czanie i wy??czanie przedniego nap?du dokonywa?o si? elektropneumatycznie z miejsca kierowcy bez konieczno?ci zatrzymywania pojazdu. Równie? elektropneumatycznie rozwi?zano sterowanie blokad? mechanizmu ró?nicowego tylnego mostu nap?dowego. Samochód wyposa?ono w b?bnowe hamulce z pneumatycznym wspomaganiem nadci?nieniowym, posiadaj?ce dwa niezale?ne uk?ady dla kó? przednich i tylnych. Ponadto zastosowano hamulec pomocniczy (postojowy) sterowany pneumatycznie i dzia?aj?cy na tylne ko?a samochodu.

Star 244L w wersji produkcyjnej otrzyma? zmodernizowan? kabin? typu 642 stosowan? dotychczas w samochodach Star 28/29. Modernizacja obejmowa?a przedni? ?cian? – podwójne lampy wbudowano w zderzak, za? dolna atrapa os?aniaj?ca ch?odnic? zosta?a poszerzona. Kabina mie?ci?a 2 osoby (kierowca i dowódca). W pierwszym prototypie Jelcza 005 z 1972 zastosowano jeszcze starsz? wersj? kabiny 642 (fot. 2).

Zabudowa po?arnicza

Nadwozie specjalne samochodu Jelcz 005 by?o ca?kowicie metalowe (szkielet z profili gi?tych oraz poszycie z blachy) i charakteryzowa?o si? prost? i kanciast? lini?. Sk?ada?o si? ono zasadniczo z 4 cz??ci tworz?cych dwa quasi-modu?y – wy?szy i ni?szy. Pierwszy z nich, umieszczony za seryjn? kabina Stara, mie?ci? 4-osobowy przedzia? za?ogi, a tak?e przelotow? skrytk?, gdzie znajdowa?y si? autopompa i urz?dzenie SN oraz zbiornik na ?rodek pianotwórczy. Drugi ni?szy modu? zawiera? zbiornik na wod? oraz skrytki na sprz?t umieszczone wzd?u? zbiornika.

Kabina za?ogi by?a po??czona z kabin? seryjn? Stara gumowym r?kawem, co umo?liwia?o komunikacj? mi?dzy dowódc? a reszt? za?ogi. Na tylnym siedzisku wykonanym w formie pó?twardej ?awki, umieszczonej przodem do kierunku jazdy, zajmowa?o miejsce czterech stra?aków. W tylnej ?cianie kabiny, w górnej cz??ci znajdowa?a si? skrytka na sprz?t z drzwiami przesuwnymi. Kabina by?a ogrzewana za pomoc? nagrzewnicy wielopaliwowej Sirocco 232/12 produkcji NRD.

Pierwsza (przelotowa) skrytka za kabin? za?ogi by?a przedzia?em autopompy wraz z armatur?, do której dost?p zapewnia?y drzwi ?aluzjowe nr.1 po prawej stronie nadwozia. Nad tablic? sterownicz? autopompy posadowiono urz?dzenie szybkiego natarcia. Z lewej strony tego samego przedzia?u zainstalowano zbiornik na ?rodek pianotwórczy do którego dost?p zapewnia?y drzwi ?aluzjowe nr.1 po lewej stronie. Zbiornik mia? pojemno?? 250 litrów i posiada? elektryczny wska?nik poziomu ?rodka pianotwórczego. Po raz pierwszy w historii PRL do produkcji tego elementu u?yto tworzyw sztucznych.

Modu? mieszcz?cy zbiornik na wod? znajdowa? si? centralnie nad tyln? osi? pojazdu. Zbiornik wykonano z blachy stalowej i mia? on kszta?t prostopad?o?cianu. Wyposa?ono go w falochrony, w?az rewizyjny, elektryczny wska?nik poziomu wody, a tak?e nasad? 75 do tankowania hydrantowego (w tylnej ?cianie nadwozia) oraz 2 nasady 110 do spustu wody (jedna umieszczone w tylnej ?cianie, druga z lewej strony poni?ej zabudowy). Wzd?u? zbiornika umieszczono po obu stronach skrytki na sprz?t, zamykane drzwiami ?aluzjowymi. Z prawej strony nadwozia poni?ej skrytek nr. 2, 3 i 4 zabudowano specjalne profile do transportu trzech sztuk w??y ssawnych. W??e te by?y wk?adane poprzez wn?k? zamykan? uchyln? klap?, znajduj?c? si? z prawej strony w ?cianie tylnej nadwozia. Górna obni?ona cz??? nadwozia (na wysoko?ci zbiornika na wod? oraz bocznych nieprzelotowych skrytek) zosta?a wykonana w formie podestu roboczego, zaopatrzonego w drabink? przytwierdzon? na sta?e z lewej strony do tylnej ?ciany nadwozia. Drabinka ta sk?ada?a si? z dwóch prz?se?, z których dolne by?o podwieszane w pozycji transportowej.

Na dachu zainstalowano centralnie drabin? wysuwan? D10W, która by?a transportowana w pozycji poziomej (urz?dzenie blokuj?ce drabin? w pozycji transportowej zajmowa?o centraln? cz??? tylnej ?ciany nadwozia). Po bokach na pomo?cie umieszczono uchwyty na pr?downice i wytwornice pianowe, p?ywak, mostki przejazdowe i inny drobny sprz?t.

Na przedniej ?cianie kabiny kierowcy, po prawej stronie zamontowano szperacz pogorzeliskowy. W sk?ad wyposa?enia szperacza wchodzi? stojak przeno?ny i przed?u?acz (mo?liwe by?o alternatywne zasilanie urz?dzenia z tylnego gniazda samochodu). Ponadto Jelcz 005 otrzyma? zestaw dwutonowej sygnalizacji d?wi?kowej Belma, zamontowanej pod przednim zderzakiem oraz dwie lampy pulsacyjne Elektra LB 3, które ze wzgl?du na umo?liwienie swobodnego sterowania dzia?kiem umieszczono w tylnej cz??ci dachu kabiny kierowcy. Od roku 1978 w samochodzie zacz?to montowa? nowsze lampy pulsacyjne Elektra LBS 5. Pierwszy prototyp samochodu Jelcz 005 z 1972 roku otrzyma? zabudow? o strukturze nieco odmiennej od wariantu, który trafi? pó?niej do produkcji seryjnej (fot. 2)

Uk?ad wodno-pianowy

Jelcz 005 by? bez w?tpienia now? jako?ci? w segmencie krajowych ?rednich samochodów ga?niczych. Zastosowanie nowego podwozia Stara serii 200 pozwoli?o na skonstruowanie niezawodnego nap?du autopompy. Dzi?ki temu by?o mo?liwe zastosowanie autopompy o wydajno?ci 1600 l/min.

G?ównym elementem uk?adu wodno-pianowego Jelcza 005 by?a zamontowana w ?rodkowej cz??ci pojazdu autopompa typu A16/8 produkowana w ?widnickiej Fabryce Urz?dze? Przemys?owych w ?widnicy. By?a to dwustopniowa, jednozakresowa pompa o wydajno?ci 1600 l/min @ 8 bar, która zosta?a opracowana specjalnie dla tego modelu Jelcza. Autopompa by?a nap?dzana silnikiem samochodu poprzez przystawk? skrzyni biegów i wa? przegubowy. Za??czenie jej nap?du odbywa?o si? z miejsca kierowcy. Jednobiegowa przystawka odbioru mocy typu P45/1 by?a przystosowana do odbioru nap?du autopompy niezale?nie od nap?du kó?, dzi?ki czemu pompa mog?a pracowa? zarówno na postoju, jak i w czasie jazdy samochodu.

Zasysanie wody w samochodzie Jelcz 005 odbywa?o si? poprzez urz?dzenie in?ektorowe wbudowane w uk?ad wydechowy silnika i sterowane elektropneumatycznie z tablicy sterowniczej autopompy. Integralnym elementem uk?adu wodno-pianowego by? dozownik ?rodka pianotwórczego, zapewniaj?cy automatyczne sta?e procentowe zasysanie ?rodka pianotwórczego przy zmieniaj?cych si? wydajno?ciach wodnych autopompy. Zastosowany dozownik RVMA 200 produkcji Rosenbauera, dozowa? ?rodek pianotwórczy w przedziale 3-7%.

Dzia?ko wodno-pianowe zamocowano na dachu po prawej stronie pojazdu, nad kabinami. By?o ono obs?ugiwane r?cznie przez stra?aka stoj?cego na sk?adanym pomo?cie umieszczonym w kabinie za?ogi, wygl?daj?cego przez otwierany do tylu w?az. W pierwszym prototypie zastosowano dzia?ko produkcji czechos?owackiej, zast?pione w wersjach seryjnych austriackim dzia?kiem Rosenbauer RM16 o wydajno?ci 1600 l/min.

Urz?dzenie szybkiego natarcia, umieszczone nad autopomp? z prawej strony pojazdu, sk?ada?o si? ze zwijad?a obrotowego i ci?nieniowego gumowego w??a o d?ugo?ci 40 m i ?rednicy 25 mm, zako?czonego pr?downic? wodn? wielko?ci 25, umo?liwiaj?c? podanie pr?du zwartego i rozproszonego. Podanie wody by?o mo?liwe niezale?nie od stopnia rozwini?cia w??a.

Samochód wyposa?ono w dwie nasady t?oczne 75 (wyprowadzone z prawej strony nadwozia), dwie nasady ssawne 110 (z lewej strony i z ty?u), nasad? 75 nape?niania zbiornika (z ty?u) oraz nasad? 52 ssania ?rodka pianotwórczego z zewn?trz (prawa strona nadwozia).

Mo?liwo?ci taktycznego wykorzystania samochodu Jelcz 005 GBA 2,5/16

Czerpanie wody przez autopomp?

• z w?asnego zbiornika poprzez zawór kulowy
• ze zbiornika zewn?trznego poprzez w?? ssawny po??czony z jedn? z nasad 110
• z sieci hydrantowej poprzez nasad? 75 nape?niania zbiornika

• do dzia?ka wodno-pianowego
• do dwóch nasad t?ocznych 75
• do urz?dzenia szybkiego natarcia (w praktyce, ze wzgl?du na u?yty typ pr?downicy SN nie by?o mo?liwe podawanie piany)

• z w?asnego zbiornika
• ze zbiornika zewn?trznego poprzez nasad? 52 ssania ?rodka pianotwórczego

Podsumowanie

Samochód Jelcz 005 GBA 2,5/16 by? d?ugo oczekiwan? podstawow? jednostk? operacyjn? przeznaczon? dla polskiej stra?y. Perturbacje zwi?zane w przesz?o?ci z nieudanymi konstrukcjami krajowych pojazdów z autopomp? o wydajno?ci rz?du 1600 l/min, pozwala?y spojrze? na ten pojazd przez zupe?nie now? optyk?.

Szereg nowych rozwi?za? zastosowanych w uk?adzie wodno-pianowym modelu 005, zwi?kszenie no?no?ci podwozia oraz optymalne rozwi?zanie nap?du autopompy sprawi?y, ?e pojazd ów mo?na potraktowa? jako pierwszy pe?nowarto?ciowy ?redni samochód ga?niczy produkowany w kraju. Istotn? zalet? konstrukcji by?o równie? zastosowanie podwozia z nap?dem na dwie osie i blokad? mechanizmu ró?nicowego, dzi?ki czemu pojazd posiada? dobre w?a?ciwo?ci jezdne równie? poza drogami utwardzonymi. Jednostka nap?dowa S359 by?a pierwszym krajowym dieslem, cechuj?cym si? wysok? kultur? pracy, trwa?o?ci? oraz ?atwo?ci? rozruchu. Zapewnia?a ona pojazdowi wystarczaj?c? dynamik? a pr?dko?? maksymalna podana przez producenta by?a po raz pierwszy warto?ci? realn?. Nadwozie specjalne „zero zero pi?tki” przystosowano do przewozu znacznie wi?kszej ilo?ci sprz?tu ni? np. w Jelczu 003 – wi?ksze by?y równie? zbiorniki na ?rodki ga?nicze.

Du?ym minusem egzemplarzy z pierwszych trzech lat produkcji by? brak wspomagania uk?adu kierowniczego, co sta?o si? przekle?stwem kierowców. Wad?, której nie uda?o si? wyeliminowa? do ko?ca produkcji by?y zacinaj?ce si? i ulegaj?ce szybkiej destrukcji drzwi ?aluzjowe os?aniaj?ce schowki.

Nowy GBA by? pierwszym w PRL-u seryjnym samochodem po?arniczym, w którym zastosowano (wprawdzie do?? prymitywne, ale jednak) podnoszone do góry ?aluzje z profili aluminiowych. Zawdzi?cza temu wi?kszo?? ze swych popularnych „przezwisk” - najcz??ciej porównywano go do u?ywanych wówczas samochodów do dystrybucji napojów gazowanych, które równie? oparte by?y o podwozia ze Starachowic i posiada?y swoiste „skrytki”, zamykane podci?ganymi do góry plandekami. St?d takie nazwy jak „Cola”, „Pepsi” i ich pochodne (Koka, Pepsa, Pepsianka). Innym, do?? rozpowszechnionym „przezwiskiem”, by?a nawi?zuj?ca do tego samego motywu „Tarka”.

Samochód Jelcz 005 by? produkowany w latach 1975-1979. W sumie wykonano 936 egzemplarzy tego pojazdu. Od jesieni 1979 w ofercie JZS pojawi? si? model 005M, który by? zmodernizowan? wersj? dotychczas wytwarzanego samochodu GBA 2,5/16.

Jelcz 005 (1975)

Okres produkcji: 1975-1979
Producent podwozia: Fabryka Samochodów Ci??arowych im. F. Dzier?y?skiego w Starachowicach
Producent zabudowy: Jelcza?skie Zak?ady Samochodowe w Jelczu k/O?awy

Oznaczenie po?arnicze wg PN-79: GBA 2,5/16
Podwozie: Star 244L
Silnik: typu S359, wysokopr??ny, sze?ciocylindrowy, rz?dowy, o mocy 150 KM i pojemno?ci skokowej 6840 cm3
Skrzynia biegów: S5-45 mechaniczna, 5+R
Skrzynia rozdzielcza: dwubiegowa (szosa, teren)
Sprz?g?o: jednotarczowe, suche sterowane hydraulicznie
Uk?ad jezdny: 4x4 z blokad? mechanizmu ró?nicowego na tylnym mo?cie
Nadwozie: dwusegmentowe, sk?adaj?ce si? z kabiny typu 642 i nadwozia specjalnego (w ca?o?ci stalowe)
Liczba miejsc: 6 (2+4)
Wymiary (d?ugo??, szeroko??, wysoko??): 6930 / 2490 / 3320 mm
Rozstaw osi: 3900 mm
Prze?wit poprzeczny: 280 mm
Prze?wit pod?u?ny: 230 mm
K?t natarcia: 38º
K?t zej?cia: 25º
Masa w?asna pojazdu: 6810 kg
Dopuszczalna masa ca?kowita: 10 580 kg
Maks. obci??enie osi przedniej: 3930 kg
Maks. obci??enie osi tylnej: 6650 kg
Poj. zbiornika paliwa: 150 l + 40 l w kanistrach
Pr?dko?? maks.: 82 km/h
Zu?ycie paliwa w czasie jazdy: 26 l/100 km
Zu?ycie paliwa w czasie pracy autopompy: ok. 20 l/h

Autopompa: ?FUP A16/8 dwustopniowa jednozakresowa o wyd. 1600 l/min @ 8 bar
Nap?d autopompy: przez przystawk? odbioru mocy P45/1 i wa? przegubowy
Zbiornik wody: stalowy (z pow?ok? antykorozyjn?), spawany w kszta?cie prostopad?o?cianu o poj. 2500 l
Zbiornik ?rodka pianotwórczego: o poj. 250 l wykonany z poliestru wzmocnionego tkanin? szklan?
Dozownik ?rodka pianotwórczego: Rosenbauer RVMA 200
Nasady: 2x t?oczna 75 (prawa strona), 2x ssawna 110 (lewa strona i ty?), 1x tankowania hydrantowego 75 (ty?), 2x spustowa 110 (lewa strona i ty?), 1x ssania ?rodka pianotwórczego z zewn?trz 52 (prawa strona)
Dzia?ko wodno-pianowe: Rosenbauer RM16 o maks. wydajno?ci: wody - 1600 l/min @ 8 bar (zasi?g poziomy: 45 m); piany – 19,5 m3/min (zasi?g poziomy: 40 m); obrót dzia?ka w p?aszczy?nie poziomej: 360º; w p?aszczy?nie poziomej: od - 20º do + 85º
Szybkie natarcie: 40-metrowe, sk?adaj?ce si? z gumowego w??a ci?nieniowego na zwijadle, zako?czonego pr?downic? wielko?ci 25

Przewidywane wyposa?enie normatywne (1975):

• W?? ssawny 110-2400 – 3 szt.
• Smok ssawny z koszem – 1 szt.
• P?ywak - 1 szt.
• Stojak hydrantowy – 1 szt.
• Klucz hydrantowy podziemny – 1 szt.
• Klucz hydrantowy nadziemny – 1 szt.
• Linka do p?ywaka (0,8 m)- 1 szt.
• Linka do smoka (15 m)- 1 szt.
• Linka do w??y ssawnych (20 m) - 1 szt.
• W??e t?oczne W75 (20 m) – 10 odc. (200 m)
• W??e t?oczne W75 (5 m) – 2 odc.
• W??e t?oczne W52 (20 m) – 8 szt. (160 m)
• Rozdzielacz 75 – 1 szt.
• Zbieracz 75/110
• Pr?downica pianowa PP 2-12 – 1 szt.
• Pr?downica pianowa PP 4-12 – 1 szt.
• Pr?downica pianowa PPS-12 – 1 szt.
• Pr?downica wodna uniwersalna 52 – 1 szt.
• Pr?downica wodna zamykana 52 – 2 szt.
• Pr?downica wodna zamykana 75 – 1 szt.
• G?owica mg?owa 16 – 1 szt.
• G?owica mg?owa 30 – 1 szt.
• Prze??cznik 110/75 – 2 szt.
• Prze??cznik 75/52 – 3 szt.
• Zasysacz liniowy Z-2 – 1 szt.
• Zasysacz liniowy Z-4 – 1 szt.
• Zasysacz liniowy Z-8 – 1 szt.
• W?? do zasysacza (1,1m) - 1 szt.
• Torba w??owego, kpl. - 1 szt.
• Siode?ko w??owe – 1 szt.
• Klucz do ??czników – 2 szt.
• Mostek przejazdowy 52-75-52 – 2 szt.
• Podpinka do w??y - 2 szt.
• Wytwornica pianowa WP-75 - 2 szt.
• Wiadro brezentowe – 2 szt.
• Ga?nica proszkowa G – 2 szt.
• Koc ga?niczy – 1 szt.
• Linka stra?acka 30 m - 2 szt.
• Drabina wysuwana dwuprz?s?owa (DW-10/D10W) – 1 szt.
• Drabina s?upkowa 3,1 m - 1 szt.
• Zbiornik sk?adany 2500 l - 1 szt.
• Bosak lekki – 1 szt.
• Bosak podr?czny – 1 szt.
• Topor ci??ki – 1 szt.
• ?om – 1 szt.
• Pi?a poprzeczna – 1 szt.
• Ubranie ?aroodporne - 2 kpl.
• R?kawice lateksowe – 2 pary
• R?kawice azbestowe - 2 pary
• Buty gumowe wysokie – 2 pary
• Aparat oddechowy AP-3M z zapasowymi butlami – 2 kpl.
• Szperacz pogorzeliskowy z osprz?tem – 1 szt.
• Szpadel - 2 szt.
• Latarka akumulatorowa z ?arówk?, akumulatorem i torb? - 3 kpl.
• Zestaw narz?dzi dielektrycznych – 1 kpl.
• Radiostacja UKF-FM – 1 szt.
• Apteczka sanitarna – 1 szt.