fot. Marcin Domański

Jelcz 008 - GBM 2,5/8

Średni samochód gaśniczy wodno-pianowy

Ciągły deficyt (w relacji ilości do potrzeb) samochodów Jelcz 005M GBA 2,5/16 dostarczanych przez Jelczańskie Zakłady Samochodowe sprawił, że na początku lat osiemdziesiątych zrodziła się koncepcja opracowania uproszczonej wersji "zero zero piątki". Na bazie podwoziowej i nadwoziowej jelczańskiego GBA wykonano samochód gaśniczy GBM 2,5/8 oznaczony symbolem fabrycznym 008. Konstrukcja charakteryzowała się uproszczonym do minimum układem wodno-pianowym, stawiającym znacznie mniejsze wymagania w obsłudze, przy niemal niezmienionej strukturze zabudowy. Zabieg tej adaptacji miał również swój wymiar ekonomiczny (nie bez znaczenia w latch osiemdziesiątych) bowiem rozwiązania zastosowane w modelu 008 eliminowały kosztowne urządzenia takie jak przystawka odbioru mocy, autopompa, dozownik środka pianotwórczego czy działko wodno- pianowe. Z drugiej strony samochód 008 oznaczał powrót Jelcza do produkcji (po dłuższej przerwie) typowej konstrukcji typu GBM, która nawiązywała koncepcyjnie do lat pięćdziesiątych (Jelcz 002 GBM 2/8).

Produkcję seryjną samochodu Jelcz 008 GBM 2,5/8 rozpoczęto w 1983 roku. Z założenia pojazd był przeznaczony głównie dla OSP, jednak prawdopodobnie zastępczo trafiał również do jednostek ZSP w dużych aglomeracjach miejskich. Do listy uwierzytelnionych jednostek miejskich eksploatujących Jelcza 008 należały m.in. X Oddz. ZSP Warszawa, X Oddz ZSP Łódź oraz IV Oddz. ZSP Wrocław.

Podwozie

Samochód Jelcz 008 podobnie jak model 005M GBA 2,5/16, został zabudowany na podwoziu Star 244L (było to podwozie o największym z rodziny 244 rozstawie osi, przeznaczone specjalnie pod zabudowy pożarnicze).

Konstrukcja podwozia opierała się na ramie składającej się z podłużnic o przekroju ceowym i poprzeczek, do której przytwierdzono zderzaki, zaczep do holowania typu ucho-sworzeń (z przodu) i obrotowy hak pociągowy (z tyłu). Pod ramą z tylu umieszczono mocowanie na kolo zapasowe. Zawieszenie składało się z piórowych, półeliptycznych, podłużnych resorów z amortyzatorami typu Armstrong. Ponadto do zawieszenia tylnego mostu zastosowano dodatkowo stabilizator jako drążek skrętny.

Źródłem napędu pojazdu był wysokoprężny silnik typu S359 (po modernizacji S359M), o mocy 150 KM i pojemności skokowej 6840 cm3. Przeniesienie napędu na dwa mosty odbywało się za pośrednictwem 6-biegowej (5+R), mechanicznej skrzyni biegów S5-45 produkowanej na licencji firmy ZF, współpracującej z dwustopniową skrzynią rozdzielczą. Włączanie i wyłączanie przedniego napędu dokonywało się elektropneumatycznie z miejsca kierowcy bez konieczności zatrzymywania pojazdu. Również elektropneumatycznie rozwiązano sterowanie blokadą mechanizmu różnicowego tylnego mostu napędowego. Samochód wyposażono w bębnowe hamulce z pneumatycznym wspomaganiem nadciśnieniowym, posiadające dwa niezależne układy dla kół przednich i tylnych. Ponadto zastosowano hamulec pomocniczy (postojowy) sterowany pneumatycznie i działający na tylne koła samochodu.

W latach 1983-1985 pojazd, podobnie jak model 005M, otrzymywał dwumiejscową kabinę kierowcy typu 642. W 1985 roku zastosowano zmodernizowaną wersję kabiny 642 (tzw. przejściówkę). Zmiany objęły m.in. wprowadzenie krótkich drzwi, szerokich lusterek wstecznych poprawiających widoczność oraz potrójnych wycieraczek przedniej szyby, skuteczniej oczyszczających jej powierzchnię. U schyłku 1986 roku pojawiły się pierwsze egzemplarze Jelcza 005M/008 wyposażone w nowy typ kabiny, oznaczonej symbolem 678. Kabina ta charakteryzowała się podwyższonym dachem, przestylizowana ścianą przednią oraz zastosowaniem błotników o zmienionym kształcie.

Na przełomie lat 1984/85 przedni zderzak samochodu Jelcz 008 otrzymał potrójne stalowe relingi, osłaniające halogeny oraz zestaw sygnalizacji dźwiękowej, które znajdowały się pod zderzakiem. .

Zabudowa pożarnicza

Nadwozie specjalne samochodu Jelcz 008 było całkowicie metalowe (szkielet z profili giętych oraz poszycie z blachy) i charakteryzowało się prostą i kanciastą linią. Składało się ono zasadniczo z 4 części tworzących dwa quasi-moduły – wyższy i niższy. Pierwszy z nich, umieszczony za seryjną kabina Stara, mieścił 4-osobowy przedział załogi, a także dużą przelotową skrytkę. Drugi niższy moduł zawierał zbiornik na wodę oraz skrytki na sprzęt umieszczone wzdłuż zbiornika.

Kabina załogi była połączona z kabiną seryjną Stara gumowym rękawem, co umożliwiało komunikację między dowódcą a resztą załogi. Na tylnym siedzisku wykonanym w formie półtwardej ławki, umieszczonej przodem do kierunku jazdy, zajmowało miejsce czterech strażaków. W tylnej ścianie kabiny, w górnej części znajdowała się skrytka na sprzęt z drzwiami przesuwnymi. Kabina była ogrzewana za pomocą nagrzewnicy wielopaliwowej Sirocco 232/12 produkcji NRD.

Pierwsza (przelotowa) skrytka za kabiną załogi była przedziałem umożliwiającym dowolne zagospodarowanie przestrzeni (w modelu 005 przedział ten mieścił autopompę, szybkie natarcie oraz zbiornik środka pianotwórczego, a więc zespoły nie stosowane w odmianie 008).

Moduł mieszczący zbiornik na wodę znajdował się centralnie nad tylną osią pojazdu. Zbiornik wykonano z blachy stalowej i miał on kształt prostopadłościanu. Wyposażono go w falochrony, właz rewizyjny, elektryczny wskaźnik poziomu wody, a także dwie nasady 75 do tankowania hydrantowego (w tylnej ścianie nadwozia) oraz nasadę 110 do spustu wody. Wzdłuż zbiornika umieszczono po obu stronach skrytki na sprzęt, zamykane drzwiami żaluzjowymi. Z prawej strony nadwozia poniżej skrytek nr. 2, 3 i 4 zabudowano specjalne profile do transportu trzech sztuk węży ssawnych. Węże te były wkładane poprzez wnękę zamykaną uchylną klapą, znajdującą się z prawej strony w ścianie tylnej nadwozia. Górna obniżona część nadwozia (na wysokości zbiornika na wodę oraz bocznych nieprzelotowych skrytek) została wykonana w formie podestu roboczego, zaopatrzonego w drabinkę przytwierdzoną na stałe z prawej strony do tylnej ściany nadwozia. Drabinka ta składała się z dwóch przęseł, z których dolne było podwieszane w pozycji transportowej.

Modyfikacja struktury wewnętrznej w zabudowie Jelcza 008 wiązała się z zastosowaniem motopompy i obejmowała lewą oraz tylną ścianę nadwozia specjalnego. Motopompa została umieszczona w skrytce nr. 4 (drzwi żaluzjowe tej skrytki zostały poszerzone kosztem drzwi skrytki nr. 3, osłaniającej nasadę ssawną/spustową 110). Dodatkowo w tylnej ścianie nadwozia (z lewej strony) wykonano wnękę służącą do wyjmowania motopompy. Wnęka owa została zaopatrzona w stalową klapę-podest, odchylaną do dołu i zamykaną zamkiem z klamką. W związku z tą zmianą, drabinka służąca do wejścia na górny pomost, została przesunięta na prawą stronę tylnej ściany zabudowy. Z prawej strony, w dolnej części nadwozia specjalnego (w miejscu, gdzie w wersji 005 znajdowały się nasady tłoczne) zabudowano dodatkową skrytkę na węże, zamykaną uchylną klapą.

Na dachu zainstalowano centralnie drabinę wysuwaną D10W, która była transportowana w pozycji poziomej (urządzenie blokujące drabinę w pozycji transportowej zajmowało centralną część tylnej ściany nadwozia). Po bokach na pomoście umieszczono uchwyty na prądownice i wytwornice pianowe, pływak, mostki przejazdowe i inny drobny sprzęt.

Na przedniej ścianie kabiny kierowcy, po prawej stronie zamontowano szperacz pogorzeliskowy. W skład wyposażenia szperacza wchodził stojak przenośny i przedłużacz (możliwe było alternatywne zasilanie urządzenia z tylnego gniazda samochodu). Ponadto Jelcz 008 otrzymał zestaw dwutonowej sygnalizacji dźwiękowej Belma, zamontowanej pod przednim zderzakiem oraz dwie (a od pierwszej połowy lat 80 stosownie do przepisów trzy) lampy pulsacyjne Elektra LBS 5. Od przełomu lat 1986/87 w samochodzie zaczęto montować nowsze stroboskopowe lampy Elektra LBX 11.

Od 1987 roku w związku z integracją, wynikającą z zastosowania nowego typu kabiny kierowcy, w nadwoziu specjalnym 008 wprowadzono górne światła obrysowe.

Układ wodno-pianowy

Głównym elementem układu wodno-pianowego Jelcza 008 była zamontowana w tylnej części pojazdu motopompa typu M8/8 produkowana w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych w Gliwicach. Była to jednozakresowa pompa o wydajności 800 l/min @ 8 bar, model PO-5.

Pojazd nie posiadał urządzenia szybkiego natarcia oraz zbiornika na środek pianotwórczy. Wytworzenie piany możliwe było jedynie z zewnętrznego zbiornika środka pianotwórczego, z wykorzystaniem zasysacza liniowego.

Samochód wyposażono w jedną nasadę tłoczną 75, będącą de facto nasadą tłoczną motopompy (z lewej strony - skrytka nr. 4), jedną nasadą ssawną 110 (z lewej strony - skrytka nr. 3) oraz dwie nasady 75 napełniania zbiornika (z tyłu).

Możliwości taktycznego wykorzystania samochodu Jelcz 008 GBM 2,5/8

Czerpanie wody przez motopompę

  • z własnego zbiornika poprzez zawór kulowy
  • ze zbiornika zewnętrznego poprzez wąż ssawny połączony z nasadą ssawną 110
  • z sieci hydrantowej poprzez dwie nasady 75 napełniania zbiornika
Tłoczenie wody lub piany przez motopompę
  • do nasady tłocznej motopompy
Czerpanie środka pianotwórczego
  • z zewnętrznego zbiornika poprzez zasysacz liniowy

Podsumowanie

Samochód Jelcz 008 był uproszczoną odmianą pojazdu typu 005M. Oba modele produkowane były równolegle. W latach 1983-1990 jednostki straży otrzymały łącznie 731 egzemplarzy tego samochodu. Co ciekawe, uproszczona wersja z motopompą okazała się bardziej żywotna niż jej protoplasta 005M. Jeszcze w 1998 jelczański zakład miał w ofercie samochód Jelcz 009 GBM 2,5/8. Była to zmodernizowana wersja modelu 008 przystosowana fabrycznie do montażu pługa śnieżnego.

.

Jelcz 008 (1983)

Okres produkcji: 1983-1998
Producent podwozia: Fabryka Samochodów Ciężarowych im. F. Dzierżyńskiego w Starachowicach
Producent zabudowy: Jelczańskie Zakłady Samochodowe w Jelczu k/Oławy

Oznaczenie pożarnicze wg PN-79: GBM 2,5/8
Podwozie: Star 244L
Silnik: typu S359M, wysokoprężny, sześciocylindrowy, rzędowy, o mocy 150 KM i pojemności skokowej 6840 cm3
Skrzynia biegów: S5-45 mechaniczna, 5+R
Skrzynia rozdzielcza: dwubiegowa (szosa, teren)
Sprzęgło: jednotarczowe, suche sterowane hydraulicznie
Układ jezdny: 4x4 z blokadą mechanizmu różnicowego na tylnym moście
Nadwozie: dwusegmentowe, składające się z kabiny typu 642 (1979-1986) lub 678 (1986-1995) i nadwozia specjalnego (w całości stalowe)
Liczba miejsc: 6 (2+4)
Wymiary (długość, szerokość, wysokość): 6930 / 2490 / 2893 mm
Rozstaw osi: 3900 mm
Prześwit poprzeczny: 280 mm
Prześwit podłużny: 230 mm
Kąt natarcia: 38º
Kąt zejścia: 25º
Masa własna pojazdu: 7410 kg
Dopuszczalna masa całkowita: 10 390 kg
Maks. obciążenie osi przedniej: 3970 kg
Maks. obciążenie osi tylnej: 6780 kg
Poj. zbiornika paliwa: 150 l + 40 l w kanistrach
Prędkość maks.: 82 km/h
Zużycie paliwa w czasie jazdy: 26 l/100 km

Motopompa: GZUT M8/8 PO-5E Polonia, jednozakresowa o wyd. 800 l/min @ 8 bar
Zbiornik wody: stalowy (z powłoką antykorozyjną), spawany w kształcie prostopadłościanu o poj. 2500 l
Nasady: 1x tłoczna 75 (lewa strona - skrytka nr. 4), 1x ssawna 110 (lewa strona - skrytka nr. 3), 2x tankowania hydrantowego 75 (tył), 1x spustowa 110 (lewa strona - skrytka nr. 3).

Przewidywane wyposażenie normatywne (1983):

  • Motopompa M8/8 PO-5E Polonia
  • Wąż ssawny 110-2400 – 3 szt.
  • Smok ssawny z koszem – 1 szt.
  • Pływak - 1 szt.
  • Stojak hydrantowy – 1 szt.
  • Klucz hydrantowy podziemny – 1 szt.
  • Klucz hydrantowy nadziemny – 1 szt.
  • Linka do pływaka (0,8 m)- 1 szt.
  • Linka do smoka (15 m)- 1 szt.
  • Linka do węży ssawnych (20 m) - 1 szt.
  • Węże tłoczne W75 (20 m) – 15 odc. (300 m)
  • Węże tłoczne W75 (5 m) – 2 odc.
  • Węże tłoczne W52 (20 m) – 8 odc. (160 m)
  • Rozdzielacz 75 – 1 szt.
  • Zbieracz 75/110
  • Prądownica pianowa PP 2-12 – 1 szt.
  • Prądownica pianowa PP 4-12 – 1 szt.
  • Prądownica pianowa PPS-12 – 1 szt.
  • Prądownica wodna uniwersalna 52 – 1 szt.
  • Prądownica wodna zamykana 52 – 2 szt.
  • Prądownica wodna zamykana 75 – 1 szt.
  • Głowica mgłowa 16 – 1 szt.
  • Głowica mgłowa 30 – 1 szt.
  • Przełącznik 110/75 – 2 szt.
  • Przełącznik 75/52 – 3 szt.
  • Zasysacz liniowy Z-2 – 1 szt.
  • Zasysacz liniowy Z-4 – 1 szt.
  • Zasysacz liniowy Z-8 – 1 szt.
  • Wąż do zasysacza (1,1m) - 1 szt.
  • Torba wężowego, kpl. - 1 szt.
  • Siodełko wężowe – 1 szt.
  • Klucz do łączników – 2 szt.
  • Mostek przejazdowy 52-75-52 – 2 szt.
  • Podpinka do węży - 2 szt.
  • Wytwornica pianowa WP2-75 - 2 szt.
  • Wytwornica pianowa WP4-75 - 1 szt.
  • Wiadro brezentowe – 2 szt.
  • Gaśnica proszkowa G – 2 szt.
  • Koc gaśniczy – 1 szt.
  • Linka strażacka 30 m - 2 szt.
  • Drabina wysuwana dwuprzęsłowa (DW-10/D10W) – 1 szt.
  • Drabina słupkowa 3,1 m - 1 szt.
  • Zbiornik składany 2500 l - 1 szt.
  • Bosak lekki – 1 szt.
  • Bosak podręczny – 1 szt.
  • Topor ciężki – 1 szt.
  • Łom – 1 szt.
  • Piła poprzeczna – 1 szt.
  • Pilarka spalinowa PS-190 - 1 szt.
  • Widły trójzębne z trzonkiem - 2 szt.
  • Rękawice lateksowe – 2 pary
  • Rękawice azbestowe - 2 pary
  • Buty gumowe wysokie – 2 pary
  • Aparat oddechowy AP-3M z zapasowymi butlami – 2 kpl.
  • Szperacz pogorzeliskowy z osprzętem – 1 szt.
  • Szpadel - 2 szt.
  • Latarka akumulatorowa z żarówką, akumulatorem i torbą - 3 kpl.
  • Zestaw narzędzi dielektrycznych – 1 kpl.
  • Radiostacja UKF-FM – 1 szt.
  • Apteczka sanitarna – 1 szt.